Nie wszystkie jasne punkty widoczne nocą na niebie to gwiazdy. Wśród nich znajdują się również planety Układu Słonecznego – i co najciekawsze, niektóre z nich da się zobaczyć bez teleskopu. Wystarczy czyste niebo, brak miejskiego światła i podstawowa wiedza, czego właściwie trzeba szukać.
Czym się różni na niebie planeta od gwiazdy? Jak rozpoznać planetę?
W przeciwieństwie do gwiazd, które świecą własnym światłem jako ogromne kule gorącego gazu, planety nie emitują energii samodzielnie. Widzimy je dzięki temu, że odbijają światło Słońca. Ponieważ planety są znacznie bliżej Ziemi niż jakakolwiek gwiazda (poza Słońcem), światło odbite od ich powierzchni dociera do nas w szerszej i stabilniejszej wiązce. W efekcie na niebie świecą spokojnie, jako stałe, jasne punkty.
Gwiazdy natomiast migoczą. Ich światło przebywa ogromne odległości, a następnie jest zaburzane przez turbulencje i zmiany gęstości w atmosferze Ziemi, co powoduje charakterystyczne „mryganie”. To właśnie różnica w odległości i stabilności wiązki światła sprawia, że planety świecą równomiernie, a gwiazdy zdają się drgać.
▪ Gwiazda na niebie to migoczący punkt.
▪ Planeta świeci stabilnie, bez drgania i „mrygania”.
Planety które widać gołym okiem
Gołym okiem można dostrzec pięć planet: Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna. Na niebie wyglądają jak jasne punkty, podobne do gwiazd, ale w odróżnieniu od nich świecą one stabilnie, bez migotania.
Planety widoczne gołym okiem
Wenus
Najjaśniejszy „punkt” po Księżycu; widoczna wieczorem lub o świcie.
- Średnica: 12 104 km
- Odległość od Ziemi: ~41 mln km (minimum)
- Widoczność: bardzo jasna
Saturn
Pierścienie widoczne dopiero przez teleskop.
- Średnica: 116 460 km
- Odległość od Ziemi: ~1,2 mld km
- Widoczność: jasna, stabilna
Merkury
Nisko nad horyzontem o świcie lub zmierzchu.
- Średnica: 4 880 km
- Odległość od Ziemi: ~77 mln km (zmienna)
- Widoczność: słabsza, nisko
Jowisz
Bardzo jasny punkt; przez lornetkę widać jego księżyce.
- Średnica: 139 820 km
- Odległość od Ziemi: ~628 mln km
- Widoczność: bardzo jasna
Mars
Charakterystyczny, lekko czerwony blask.
- Średnica: 6 779 km
- Odległość od Ziemi: ~55–400 mln km
- Widoczność: jasna, czerwonawa
Jak odszukać i rozpoznać każdą z planet?
Poniżej znajduje się praktyczny przewodnik, który pomoże rozpoznać każdą z planet należących grupy tych, które są widocznych gołym okiem. Przy każdej z nich opisano kiedy i gdzie patrzeć, jak wygląda na niebie oraz na co zwrócić uwagę, aby mieć pewność, że to faktycznie planeta a nie gwiazda.
▪ Merkury
Merkury jest najtrudniejszą do zaobserwowania planetą widoczną gołym okiem. Wynika to bezpośrednie z jego położenia bardzo blisko Słońca - nigdy nie oddala się od niego na niebie na tyle, by wznosić się wysoko nad horyzont.
Na niebie wygląda jak niewielki, ale wyraźnie jasny punkt, widoczny tylko przez krótki czas:
▪ tuż po zachodzie Słońca (na zachodnim niebie)
▪ lub tuż przed jego wschodem (na niebie wschodnim)
Znika szybko, bo jego światło „tonie” w jasności nieba.
Kiedy najlepiej szukać Merkurego?
Najlepszy moment to tzw. największa elongacja. Elongacja to sytuacja, w której Merkury znajduje się najdalej od Słońca na niebie, więc świeci wtedy wyraźniej i także najdłużej jest widoczny ponad horyzontem.
▪ Elongacje występują kilka razy w roku - średnio co 3–4 miesiące
▪ Podczas elongacji wieczornej szuka się go po zachodzie Słońca
▪ Podczas elongacji porannej - przed świtem
Podczas największych elongacji Merkury oddala się od Słońca na tyle, że można go dostrzec przez około 30–60 minut nad horyzontem, zanim jego blask zniknie w jasności nieba. Nawet wtedy jednak będzie on bardzo nisko, dlatego najlepiej jest postarać się go zaobserwować z miejsca z odsłoniętym horyzontem – na przykład nad morzem, nad jeziorem albo na otwartej polanie.
Jak go rozpoznać?
▪ Na pierwszy rzut oka może wyglądać jak „gwiazda, która nie powinna się w tym miejscu znajdować”
▪ Nie migocze - jak typowa planeta świeci stabilnie
▪ Będzie to mały punkt na niebie, ale kontrastowy
▪ Wenus (tzw. Gwiazda Wieczorna / Poranna)
Wenus jest najłatwiejszą do zauważenia planetą na niebie. To właśnie Wenus - a nie jak się powszechnie uważa „gwiazda polarna” - jest najjaśniejszym obiektem na nocnym niebie po Księżycu. Jej blask jest tak silny, że może być widoczna nawet w dzień, jeśli wie się, gdzie patrzeć.
W zależności od położenia względem Słońca, Wenus występuje jako:
▪ Gwiazdka Wieczorna (po zachodzie Słońca, nad zachodnim niebem)
▪ Gwiazdka Poranna (przed wschodem Słońca, nad wschodnim niebem)
Kiedy najlepiej ją obserwować?
Wenus najlepiej obserwować wieczorem, około 30–120 minut po zachodzie Słońca, lub rano, 30–120 minut przed świtem. Wynika to z jej położenia - Wenus, podobnie jak Merkury, krąży bardzo blisko słońca, więc na niebie nigdy nie oddala się od niego na tyle wystarczająco, by pojawić się w środku nocy. Zawsze znajduje się nisko nad horyzontem - na zachodnim niebie po zachodzie Słońca lub na wschodnim przed jego wschodem.
Okresy widoczności Wenus trwają zwykle kilka tygodni lub nawet miesięcy. Najlepiej widać ją wieczorem wiosną i na początku lata, oraz rano jesienią i zimą, gdy świeci nisko nad horyzontem, ale bardzo jasno.
Jak wygląda Wenus na niebie?
Wygląda jak bardzo jasny, biały punkt o stabilnym, nie migoczącym świetle.
Jasność tej planety jest tak duża, że:
▪ praktycznie rzuca się w oczy natychmiast,
▪ jest widoczna w mieście, nawet przy zanieczyszczeniu światłem.
Jak rozpoznać, że to Wenus?
▪ najjaśniejszy punkt na niebie (poza Księżycem),
▪ świeci spokojnie, bez migotania,
▪ znajduje się blisko horyzontu, ale wyżej niż Merkury,
▪ czasem widoczna nawet gołym okiem za dnia.
▪ Najłatwiej wypatrzeć Wenus wtedy, gdy niebo jest jeszcze lekko rozświetlone - jej blask kontrastuje wtedy z tłem najbardziej wyraźnie.
Mars
Mars jest jedną z najbardziej charakterystycznych planet na nocnym niebie. W przeciwieństwie do Merkurego i Wenus może wznosić się wysoko nad horyzontem i bywać widoczną nawet przez całą noc.
Jak wygląda na niebie?
Mars wyróżnia się delikatnie czerwonawym odcieniem światła. To właśnie dzięki temu kolorowi jest łatwy do zauważenia nawet przez początkujących obserwatorów. Nie świeci tak jasno jak Wenus czy Jowisz, niemniej jednak jego barwa jest w pewnym sensie unikalna.
Dlaczego Mars świeci na czerwono? (kliknij żeby rozwinąć)
Mars ma powierzchnię bogatą w tlenki żelaza – mówiąc prościej, jest „zardzewiały”. Światło odbite od takiej powierzchni przyjmuje ciepły, czerwonawy odcień. Dodatkowo Mars ma bardzo cienką atmosferę, więc kolor pozostaje wyraźny i nie jest rozpraszany.
Kiedy najlepiej obserwować Marsa?
Mars nie świeci stale tak samo – jego widoczność zależy od tego, jak blisko Ziemi się znajduje. Najjaśniejszy jest podczas opozycji, czyli wtedy gdy znajduje się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce i jest najbardziej do nas zbliżony.
Najważniejsze momenty:
▪ Mars znajduje się w opozycji mniej więcej co 2 lata i 2 miesiące
▪ W okresie opozycji jest widoczny całą noc – wschodzi o zachodzie Słońca, a zachodzi o świcie
▪ Poza okresem opozycji Mars nadal bywa widoczny, ale świeci wtedy wyraźnie słabiej i zazwyczaj tylko przez część nocy.
Marsa najłatwiej obserwować jesienią i zimą, kiedy znajduje się wyżej na niebie dla obserwatorów z Polski i nie jest zasłaniany przez atmosferyczną mgiełkę przy horyzoncie.
Jak rozpoznać Marsa?
▪ Czerwonawy blask – to jego najważniejsza cecha
▪ Świeci spokojnie, bez migotania
▪ Kiedy jest blisko Ziemi, jego jasność jest wtedy bardzo wyraźna, często porównywalna z najjaśniejszymi gwiazdami
▪ Przy słabszej widoczności nadal wyróżnia go kolor, nawet jeśli nie jest intensywnie jasny
Przy obserwacjach przez lornetkę lub teleskop można zauważyć jego okrągłą tarczę – w przeciwieństwie do punktowej gwiazdy. W większych teleskopach możliwe jest dostrzeżenie nawet czap polarnych i delikatnych różnic na powierzchni.
Ciekawostka - wygląd Ziemii z Marsa (kliknij zeby wyświetlić zdjęcie)
Jowisz
Jowisz jest największą planetą Układu Słonecznego i jednym z najbardziej efektownych obiektów na nocnym niebie. Świeci bardzo jasno, często wyraźniej niż wszystkie gwiazdy wokół. Wynika to z połączenia jego ogromnych rozmiarów oraz grubej, jasnej atmosfery z wodoru i helu, która odbija dużą ilość światła słonecznego. Dzięki temu Jowisz wyróżnia się na niebie jako duży, stabilnie świecący punkt o biało-żółtawym odcieniu.
Jak wygląda na niebie?
Jowisz jest widoczny jako bardzo jasny, biało-żółtawy punkt, świecący stabilnie, bez migotania. To jeden z "najwdzięczniejszych" obiektów do pierwszych obserwacji, ponieważ przy użyciu zwykłej lornetki da się zauważyć coś więcej niż tylko samą planetę - widać też wtedy jego cztery największe księżyce (Io, Europę, Ganimedesa i Kallisto), które układają się po obu stronach Jowisza w charakterystyczną linię. Ten widok jest bardzo efektowny i daje natychmiastowy „efekt wow” - bez potrzeby posiadania teleskopu czy specjalnego doświadczenia.
Kiedy najlepiej obserwować Jowisza?
Najlepszym momentem jest opozycja Jowisza - czyli moment gdy znajduje się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce i jest najbliżej nas. Wtedy:
▪ świeci najjaśniej,
▪ jest widoczny przez całą noc,
▪ jest wysoko na niebie, więc obserwacje są wygodne.
Opozycje Jowisza występują co około 13 miesięcy, czyli mniej więcej raz w roku.
Poza opozycją Jowisz nadal jest łatwy w obserwacji - to jedna z najjaśniejszych „gwiazdopodobnych” kropkek na niebie - ale jest wtedy z reguły widoczny krócej (np. tylko wieczorem lub tylko nad ranem).
W Polsce najlepsze warunki do obserwacji Jowisza przypadają zwykle jesienią i zimą, kiedy wznosi się wysoko nad horyzontem podczas nocnych godzin.
Jak rozpoznać Jowisza?
▪ Jasny, biało-złoty punkt na niebie
▪ Świeci stabilnie, bez migotania
▪ Często najjaśniejszy obiekt na nocnym niebie po Wenus
▪ W lornetce widoczne jego księżyce w jednej linii
▪ W teleskopie można zobaczyć pasma chmur i czasami Wielką Czerwoną Plamę
Saturn
Saturn jest jedną z najbardziej charakterystycznych planet Układu Słonecznego - przede wszystkim dzięki swoim pierścieniom. Choć gołym okiem pierścieni nie widać, to sama planeta jest stosunkowo łatwa do odnalezienia na nocnym niebie jako jasny, stabilnie świecący punkt o lekko żółtawym odcieniu.
Jak wygląda na niebie?
Saturn świeci spokojnym, lekko złotawym światłem. Jego jasność jest mniejsza niż Wenus czy Jowisza, ale większa niż większości gwiazd w jego okolicy.
Przez lornetkę Saturn wygląda jak mały, owalny punkcik - bez wyraźnych pierścieni. Dopiero używając teleskopu można zobaczyć jego słynne pierścienie, które tworzą jeden z najbardziej imponujących widoków w astronomii amatorskiej.
Kiedy najlepiej obserwować Saturna?
Najlepszy czas to okres opozycji, kiedy Saturn znajduje się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce i jest najbliżej nas.
Saturn w czasie opozycji:
▪ jest najjaśniejszy,
▪ znajduje się najwyżej na niebie (W praktyce oznacza to, że nie patrzymy na niego „po skosie” nad horyzontem, lecz bardziej „prosto do góry”, co daje wyraźniejszy i stabilniejszy obraz planety),
▪ może być widoczny przez całą noc.
Opozycja występuje raz w roku, przesuwając się z miesiąca na miesiąc w kolejnych latach.
Poza opozycją Saturn nadal jest widoczny, ale znajduje się niżej nad horyzontem, jest widoczny krócej (wieczorem lub nad ranem) i świeci trochę słabiej.
W Polsce najłatwiej obserwować go latem i jesienią, kiedy znajduje się wyżej na nocnym niebie.
Jak rozpoznać Saturna?
▪ Jasny, złotawy punkt świecący stabilnie (bez migotania)
▪ Mniej jasny niż Jowisz, ale wyróżnia się kolorem
▪ Często znajduje się w pobliżu gwiazdozbioru Wodnika, Koziorożca lub Ryb (zależnie od roku)
▪ W lornetce wygląda jak niewielki owal
▪ W teleskopie: wyraźnie widoczne pierścienie - jeden z najciekawszych widoków dostępnych dla początkującego obserwatora
Planety widoczne tylko przez teleskop lub lornetkę
Odległe światy: Uran, Neptun i Pluton
Uran
Z bardzo ciemnego, wiejskiego nieba można dostrzec go gołym okiem jako słabą, niemigoczącą „gwiazdę”. W teleskopie ujawnia się jako delikatna, bladoniebieska tarcza.
- Gołym okiem: widoczny tylko przy bardzo ciemnym niebie.
- Przez teleskop: mała, jednolita, bladoniebieska tarcza.
- Warto korzystać z mapy nieba, aby go nie pomylić z gwiazdą.
Neptun
Neptun jest zawsze zbyt słaby, aby zobaczyć go gołym okiem. Nawet w lornetce przypomina zwykłą gwiazdę, dlatego wymagany jest teleskop, aby rozpoznać jego niebieską tarczkę.
- Niewidoczny gołym okiem.
- Przez teleskop wygląda jak mała, niebieska kropka.
- Wymaga doświadczenia i dokładnej lokalizacji na mapie nieba.
Pluton
Pluton nie jest już klasyfikowany jako planeta, ale jako planeta karłowata. Nawet wtedy, gdy uznawano go za planetę, obserwacja była trudna i wymagała dużego teleskopu.
- Niewidoczny gołym okiem ani w lornetce.
- Wymaga teleskopu o dużej aperturze i ciemnego nieba.
- Dla większości obserwatorów amatorskich jest obiektem trudnym.
Najczęściej zadawane pytania
Czy da się zobaczyć planety z centrum miasta?
Tak. Najłatwiej zobaczyć Wenus i Jowisza - są tak jasne, że przebijają smog i światła uliczne. Mars i Saturn również często są widoczne, ale ich blask jest słabszy.
Czy planety zmieniają swoje położenie na niebie?
Tak - planety poruszają się względem gwiazd. To dlatego nazywa się je „gwiazdami wędrującymi” (gr. planetes = wędrowiec).
Dlaczego czasem planeta jest bardzo jasna, a innym razem prawie niewidoczna?
Ponieważ zmienia się jej odległość od Ziemi. Najjaśniejsza jest wtedy, gdy znajduje się najbliżej nas (np. podczas opozycji lub maksymalnej elongacji).
Czy planety można obserwować przez lornetkę, czy potrzebny jest teleskop?
Lornetka wystarczy, żeby zobaczyć:
- księżyce Jowisza
- tarczę Jowisza jako „dysk”, a nie punkt
- większy, owalny kształt Saturna (bez pierścieni)
Teleskop dodaje szczegóły, ale nie jest konieczny na start.
Czy widząc jasny obiekt obok Księżyca to zwykle jest planeta?
Bardzo często tak. Wenus i Jowisz często ustawiają się w koniunkcjach z Księżycem, co sprawia, że wyglądają jak „jasna gwiazda tuż obok”.
Jestem doświadczonym redaktorem specjalizującym się w tematach związanych z nowinkami technologicznymi. Moja pasja do pisania artykułów o innowacjach w technologii przekłada się na bogate doświadczenie w kreowaniu treści zrozumiałych i przystępnych dla czytelników. Posiadam szeroką wiedzę na temat najnowszych trendów w branży IT , które angażują i edukują naszą społeczność.
Dodaj komentarz